在中國,上過學的朋友都系統學習過漢語拼音,漢語拼音是我們從小學習漢字的非常有力的工具,假如一個漢字我們不懂其讀音,可以查字典後用拼音把它讀出來。電腦普及後,漢字拼音又一次成了漢字輸入電腦的強有力的工具。雖然漢字輸入電腦還有其它各種辦法,如五筆字形法、筆劃法等,但是,進行五筆輸入還要進行複雜的額外學習,筆劃輸入沒有點擊來得方便、快捷,再加上很多時候,我們只記住了漢語詞彙的讀音及意義,卻忘記了漢字的字形,這些缺點都可以直接用拼音來解決。
在漢字輸入電腦的過程中,我們實際是用漢字拼音法進行了一次對漢字的轉換;同樣我們在書寫漢字的過程中,在頭腦中進行了一次對漢字從字音到字形的轉換過程並把它寫了出來。於是我想,我們是否可以把這種漢字拼音再設計得完美一些,直接作為一種拼音文字來使用,就像英語、德語那樣。這樣的話,我們使用自己的語言就更加方便、有效、快捷了。其實在上世紀初,在中國的學界有一批語言學、文學、歷史學等等方面的專家就研究過這樣的問題,並且發明了一套比較科學的漢語拼音文字系統,這就是國語羅馬字。
實際上,我們都知道的周有光發明的我們現在使用的這套漢語拼音基本就是在國語羅馬字系統上轉換而來的。現在很多朋友都把「漢語拼音」叫做「漢字拼音」,這是錯誤的。1958年定型的拼音系統是拼漢語普通話語言的,而不是拼單個漢字的。周有光對於漢語拼音有「三不拼」的說法:漢字不拼、文言文不拼、方言不拼。漢字作為文字中的發音部分,其實也是有語音系統的,只是沒有直接的拼音系統來的直觀、顯現、簡單、有規律和科學。
漢語拼音堅持「三原則」,拉丁化、音素化和口語話。只要你普通話講的清楚的,用拼音把話寫出來也就一定能夠看的懂。拼音文字是一種帶有聲音密碼的文字,在看的時候,你只要能轉化成「時間流的」聽得懂的聲音,你也就能看懂了。漢字本身不帶有聲音符號系統,你之所以一看就知道漢字的讀音,那是你在學習漢字的時候,反覆記憶達到機械熟練的程度,對拼音文字的練習,也是可以做到這一點的,而且要比象形的漢字容易的多得多。
漢語是帶有聲調的語言,所以漢語拼音用「ˉ、ˊ、ˇ、ˋ」表示陰平、陽平、上聲、去聲四個聲調,這既不好看也不方便。如果漢語拼音文字不表調的話,很多同音的詞就會容易引起誤會。比如,中國的兩個同音不同調的省名「山西」(shanxi)和「陝西」(shanxi)。所以在中國的很多路牌上的地段名把「陝西」的拼音寫成了「Shaanxi」,這是借用了「國語羅馬字」中用字母的變化來表示聲調的傳統用法,而不是寫錯了。
國語羅馬字是一套漢字拉丁化方案,曾是中華民國的國家標準。它和通字方案一樣使用複雜的拼寫規則來標示聲調,不像其他方案要用到調號或數字。
因為以拼寫來標調,國語羅馬字的拼音中不少字母也用來標示聲調,而不代表實際的音節。例如漢語拼音和威瑪拼法的ai,在國語羅馬字可寫成ai、air、ae,或ay(分別表示國語的四聲)。這裡的r不發聲,僅標示陽平聲。但陽平聲不一定以r代表,就像國語羅馬字的iou、you、yeou,或yow,對應漢語拼音和威瑪拼法的you。
歷史
國語羅馬字由林語堂倡議,趙元任作主要研究,從1925年到1926年獲國語推行委員會協助,1928年9月26日由國民政府大學院公布。
聲調規則
標示聲調是藉由加入或改變字母(替換另一字母),多為更動元音或雙元音。元音指 a、e、i、o、u、y 等字母(iu部分變化較特殊);濁音聲母則指 m、n、l、r 等字母。
陰平聲
同無聲調之拼法;例如:花 hua、烏 u。但濁音聲母(m、n、l、r)則在聲母後加 h;例如:貓 mhau、拉 lha、扔 rheng。
陽平聲
(1) 在韻母(包含ong)的元音後面加 r;例如:茶 char、同 torng、神 shern。
(2) 韻母為 i、u 開頭者改為 y、w;例如:羊 yang、黃 hwang。
(3) 韻母僅有單一元音 i、u 時則改為 yi、wu;例如:宜 yi、胡 hwu。iu 改為 yu;例如:徐 shyu。
(4) 濁音聲母(m、n、l、r)則同無聲調之拼法;例如:民 min、泥 ni、連 lian、人 ren。
上聲
(1) 韻母中僅有一個元音,則將其雙寫;例如:起 chii、古 guu、反 faan。
(2) 將複合韻母中之 i、u 改為 e、o;例如:假 jea、管 goan、許 sheu、海 hae、好 hao。
(3) 韻頭韻尾都有 i、u 者,改韻頭不改韻尾;例如:鳥neau、拐 goai。
(4) ei, ie, ou, uo四韻則不改 i、u而是把 e、o 雙寫;例如:美 meei、口 koou、解 jiee、果 guoo。
(5) 如音節為 i、u 開頭時,則變音後在前加y、w;例如:雅 yea、五 wuu。但 ie、uo兩韻則改韻頭為 y、w;例如:也 yee、我 woo。
去聲
(1) 韻尾為 -i、-u、-n、-ng、-l 者改為 -y、-w、-nn、-nq、-ll;例如:在 tzay、到 daw、半 bann、正 jenq、二 ell。
(2) 其他各韻(包含iu)在韻尾之後加 h;例如:世 shyh、地 dih。
(3) 如音節為 i、u 開頭時,應改為 y、w;例如:要 yaw、遇 yuh。但若 i、u 為唯一元音時則前加 y、w;例如:意 yih、映 yinq。
輕聲
同無聲調之拼法,在音節前方加上一點;例如:的 .de。
其他特殊規則
兒化音
韻尾之 i、n 省去;例如:孩兒 hair-erl 寫作 harl,扇兒 shann-erl 寫作 shall,味兒 wey-erl 寫作 well。
y、i、iu 等韻加el,其餘加 l;例如:絲兒 sy-erl 作 syel、今兒 jin-erl 作 jiel、魚兒 yu-erl 作 yuel;明兒 ming-erl 作 mingl、後兒 how-erl 作 howl。
例外
以下是規則的例外字詞:
「羅馬字」國際上的名字為Romatzyh(本應為Luomaatzyh),以配合羅馬的名字Roma。
雖然「一」、「七」、「八」和「不」字的聲調隨內文改變,它們的國語羅馬字拼法恆定,分別是 i、chi、ba和 bu。
上面規則可以總結在一張圖標裡:
使用狀況
如現今中國大陸雖使用漢語拼音標示地名,但是為區別山西省與陝西省,乃將陝西省寫作Shaanxi Province,元音雙寫即是受到國語羅馬字影響。另外部分華人姓名也會沿用元音雙寫表示三聲或-r表示二聲的規則,如著名數學家陳省身(Shiing-Shen Chern)以及中華民國總統馬英九(Ying-jeou Ma)。
陳省身紀念碑
下表為國語羅馬字
漢語 ┌─── 國語羅馬字 ───┐
拼音 一聲 二聲 三聲 四聲
a a ar aa ah
ai ai air ae ay
an an arn aan ann
ang ang arng aang anq
ao au aur ao aw
ba ba bar baa bah
bai bai bair bae bay
ban ban barn baan bann
bang bang barng baang banq
bao bau baur bao baw
bei bei beir beei bey
ben ben bern been benn
beng beng berng beeng benq
bi bi byi bii bih
bian bian byan bean biann
biao biau byau beau biaw
bie bie bye biee bieh
bin bin byn biin binn
bing bing byng biing binq
bo bo bor boo boh
bu bu bwu buu buh
cha cha char chaa chah
chai chai chair chae chay
chan chan charn chaan chann
chang chang charng chaang chanq
chao chau chaur chao chaw
che che cher chee cheh
chen chen chern cheen chenn
cheng cheng cherng cheeng chenq
qi chi chyi chii chih
qia chia chya chea chiah
qian chian chyan chean chiann
qiang chiang chyang cheang chianq
qiao chiau chyau cheau chiaw
qie chie chye chiee chieh
qin chin chyn chiin chinn
qing ching chyng chiing chinq
qiong chiong chyong cheong chionq
qiu chiou chyou cheou chiow
qu chiu chyu cheu chiuh
quan chiuan chyuan cheuan chiuann
que chiue chyue cheue chiueh
qun chiun chyun cheun chiunn
chong chong chorng choong chonq
chou chou chour choou chow
chu chu chwu chuu chuh
chua chua chuar chuaa chuah
chuai chuai chwai choai chuay
chuan chuan chwan choan chuann
chuang chuang chwang choang chuanq
chui chuei chwei choei chuey
chun chuen chwen choen chuenn
chuo chuo chwo chuoo chuoh
chi chy chyr chyy chyh
da da dar daa dah
dai dai dair dae day
dan dan darn daan dann
dang dang darng daang danq
dao dau daur dao daw
de de der dee deh
dei dei deir deei dey
den den dern deen denn
deng deng derng deeng denq
di di dyi dii dih
dian dian dyan dean diann
diang diang dyang deang dianq
diao diau dyau deau diaw
die die dye diee dieh
ding ding dyng diing dinq
diu diou dyou deou diow
dong dong dorng doong donq
dou dou dour doou dow
du du dwu duu duh
duan duan dwan doan duann
dui duei dwei doei duey
dun duen dwen doen duenn
duo duo dwo duoo duoh
e e er ee eh
ei ei eir eei ey
er el erl eel ell
en en ern een enn
fa fa far faa fah
fan fan farn faan fann
fang fang farng faang fanq
fei fei feir feei fey
fen fen fern feen fenn
feng feng ferng feeng fenq
fo fo for foo foh
fou fou four foou fow
fu fu fwu fuu fuh
ga ga gar gaa gah
gai gai gair gae gay
gan gan garn gaan gann
gang gang garng gaang ganq
gao gau gaur gao gaw
ge ge ger gee geh
gei gei geir geei gey
gen gen gern geen genn
geng geng gerng geeng genq
gong gong gorng goong gonq
gou gou gour goou gow
gu gu gwu guu guh
gua gua gwa goa guah
guai guai gwai goai guay
guan guan gwan goan guann
guang guang gwang goang guanq
gui guei gwei goei guey
gun guen gwen goen guenn
guo guo gwo guoo guoh
……
wo uo wo woo woh